 |
|
|
|
 |
|
|
|
| |
 |
29 september om 16:03 |
| |
Ut warme Sneekgefoël
Fier Sneker krúdenierssoanen bij mekaar: Henk van der Veer, Pieter Galema, Peter van der Meeren en Geert van der Veer. ( foto: Johan de Vries )
As un warm bad, su foëlde ut gister tidens de tema-avend over krúdeniers fan de Vereniging Historisch Sneek in un ouladen Súderkerk. Nyt allienech onder sat ut gròtfol, ok boven op de kraak fan de ouwe griffermearde kerk an de Rienk Bockemakade waren praktys alle plakken beset. Lokale histoary leeft, seker in Sneek. At der op su’n avend al un kleine 400 ( ! ) minsen oukomme dan seit dat wat over de liefde foar de stad. Tegare met Anton Smit en Hotse van Bekkem mocht ik op dizze avend ut ferhaal over de winkel fan oans fader en moeke doën.
Anton Smit, oud direkteur Poiesz-súpermerken, an ut woard over Loadsje en Wietsche Poiesz. ( foto: Menno van der Schuit )
Met oans ferhalen over de familybedrieven earden wij nyt allienech de Poieszen, de Van Bekkems en de Van der Veers, mar alle kleine Sneker middenstanners. Dêrom was un ok nyt su opfallend dat der un hele soad kyndes fan kleine middenstanners anwezech waren. En nergens ougeunst òf jalousy dat wij de dry útferkorenen waren. Allienech mar herkenning en dat is wat dizze tema-avenden su boeiend maakt. En ok wel un bitsje mankelyk en emoasjoneel. Tientallen spreekbeurten en optredens hew ik in de loop fan de jaren houwen, mar gisteravend had ik ut bij de laaste sin súver even un moment krap. En dat doët ut goëd dat de minsen om je heen su warm reageare. Dank Snekers! Hierbij ( op fersoek ! ) ut hele ferhaal dat ik gisteravend houden hew. Nee, dêr staat nyt myn intro te lezen, dy kreech ik op ut allerlaaste moment anreikt. Onder de preekstoël in de Súderkerk hang un kanseldoek met dêronder ut bekende Pax Christi tekenen. De Roomse Poieszen dochten al dat ut doek met de groate letter P der ter eare fan hun family hong. Dy hew ik mar gau út de droom holpen, we waren gisteravend op protestaans groangebied, mar de eukemene fierde hoochtij! In de LC fan fandaach un moai ferslach fan Koen Pennewaard over de tema-avend. Hierbij de toespraak:
Broeders en susters
nyt alle kristleken
kwamen bij oans fader
in’e winkel
de herfòrmden boadskapten
bij Titus Dykstra
de griffòrmearden
hadden bij oans de loop
trouwens allienech mar
om un poan súker
wat fergeten gasmunten
en avens achterom
fine dominees
hew ik noait
foar oans toanbank sien
nee
de Roaien
- skrief ut mar met un hoofdletter -
hewwe oans der deurheen sleurt
miskyn fluit ik dêrom
su nou en dan
de Internasjonale wel
Achte anwezegen dit fers staat in de bundel Dát ok nòch, dy’t in november 1992 útkwam. In ut kolofon fan ut boekje skreef ik ‘ wie self lope kan, mut um nyt deur un ander ride late. Krekt as al myn ander werk is dizze bundel ferskenen sonder één sent subsidy. ’ Ik denk dat dy groangedachte bij un heel soad kyndes fan middenstanners, hoe klein dan ok, met de brijlepel ingeven is. Jeself rêde kanne en dat moesten myn fader en moeke toen se in 1938 in Sneek un winkeltsje begonnen. Over dy earste tiid kan ik jim niks út de earste haan fertelle, ik bin un nakommerke út de krúdeniershúshouding fan Benedictus van der Veer & Cornelia Petstra.
Ik wurd in òktober 1954 in ut Griffermeard Ferpleechhús fan Sneek geboren. Un blik op de befòlkingsloop leart mij dat in myn geboartejaar nòch 384 andere kyndes ut levenslicht sagen. Sneek het an ut end fan 1954 presys 19.683 inwoaners.
Ut was allemaal nòch lekker oversichtelek in de stad, de ferskillende suilen waren nòch moai in takt. Fandêr dat ik in ut fers ok su’dúdelek onderskeid angeef tussen befoarbeld griffermearden en herfòrmden. Lekker simpel, lekker dúdelek. Oans fader was professy helemaal gyn krúdenier, mar masinebankwerker dy’t in 1911 ter weareld kwam as soan fan Geert van der Veer en Loukje Hoekstra ok un krúdeniersechtpaar. Ut Bútenpost. Pake Geert was keesmaker fan beroep, mar toen in 1930 de krisis sich ankondegde en slúting fan ut keesfabryk in Lutjepost driigt begint hij un krúdenierssaak in Bútenpost. Myn fader is overigens nyt in Bútenpost geboaren mar in Den Hulst ( Overissel ) omdat pake Geert dêr toen keesmaker was. Oans fader wurdt as earste kyn út ut húwelek fan Geert van der Veer en Loukje Hoekstra geboren. Dokter Risselada dy’t bij de befalling anwezch was stelde na de geboarte de fraach ‘ Hoe zal het kind heten? ’
' Benedictus ' was ut antwoard, wêrop de dokter sei ‘ Dan ligt hier de paus foar mij! ’
Dy Benedictus van der Veer was dus in earste instaansy masinebankwerker op de skeepswerf fan Barkmeijer te Stoobos-Gerkeskloaster. Mar ok dêr was deur de krisistiid op un gegeven moment ok gyn drooch broad mear te ferdienen. Myn fader komt dan un skòftke bij pake Geert in de krúdenierswinkel mar hij wú eigenlek wel wat anders. Dat anders wurdt ferpleger in opleiding in Dennenoord, in Súdlaren. Dêr leart hij oans moeke kennen, Cornelia Petstra, de dochter fan un skoenmaker út Hollandschveld. Ok un kleine middenstanner dus. At myn fader TBC krijt mut hij negen maanden kure in un tentsje in Appelska. Hij herstelt mar kan syn ouwe beroep as broeder nyt wear oppakke.
Naar Sneek
Su beginne myn fader en moeke un nieuw bestaan as krúdeniersechtpaar op de hoek fan de Gysbert Japiksstraat en Napjusstraat. Ut is dan mei 1938. Twee jaar earder het Benedictus dan syn fakdiploma foar krúdenier haald. Hij doët op 28 september 1936 eksamen in de Riddersaal te Den Haach eksamen en het as eksamennummer nr. 1. Met andere woarden en gaanb der nou mar even recht foar sitten Benedictus van der Veer is de EARSTE DY’T UT FAKDIPLOMA FOAR KRUDENIER in Nederlaan haalt het. Kiek dan binne je as soan su groats as un kyp met fier poaten! Un eenfoudege advertênsy kondegt de komst fan de jonge diplomearde krúdenier Benedictus en syn Corry an.
KWALITEIT WINT ALTIJD staat der boven de útnoadeging/advertênsy.
Door dezen deelen wij U beleefd mede dat wij de zaak in Kruideniers-, fijne Vleesch ( met SCH! ) en Zuivelproducten van den Heer J. Kuipers hebben overgenomen en dat wij deze a.s. Zaterdag 7 mei denken te heropen. [ Denken òftewel Deo Valente, want niks is fanselfsprekend as De Heere ut nyt wil ! ]
Dan fòlgt un greep út un antal produkten:
Witte Kristal suiker per pond 21 cent
Zout per pond 4 cent
Presto Zeeppoeder 2 pak voor 9 cent
Brok Stijfsel per pond 12 cent
Puddingsaus ( diverse smaken) fleschje 14 cent
Jam ( alle smaken ) per flacon 22-27-35 cent
Op de Openingsdag geven wij bij aankoop van 1 gulden aan waren ( uitgezonderd Suiker, Roomboter enm Margarine ) een grootte rol Victoria Flikken of een groot tablet Victoria Chocolade ( waarvanb de winkwaarde 20 cent is ) GRATIS.
Bestellingingen worden gaarne thuisbezorgd, beleefd aanbevelend B.v.d. Veer
PS. Gedurende de Zomermaanden worden onze Vleeschwaren en Zuivelproducten elektrisch gekoeld.
Ut pand dêr’t myn ouders in sitte was earst slagerij en eigendom fan ene mefrou Hekkert-Zwaagman te Deventer. Hús en winkel wurdde earst huurd en in jannewary 1960 kocht fan dizze mefrou. De earste huur over de maand mei bedroech fl. 34,76.
Oans fader en moeke waren nut de enegen in de Noarderhoek dy’t un winkel hadden. En dan druk ik mij nòch eufimistys út. Op’e hoek fan de Waling Dykstrastraat/Gysbert Japiksstraat 34 sit Búding, un saak dy’t in 1934 deur Lykle Buding opent wurdt en later overnomen wurde sal deur syn dochter Guurtsje en skoansoan Bote Galema. Galema had feul lekkerder klevers as oans fader en hij ferteld um ok wel us één. Altyd in oans foardeel. Teugenover oans winkel het bakker Buwe Couperus de winkel. Dy hew ik nyt mear metmaakt. Ik bin groat wurden met de hearleke gefulde koeken fan Bakker Boers, úteraard allienech op sundachmòrren at ik moai stil sitten had in de Noorder Kerk. Un endsje ferderop, Gysbert Japiksstraat/Wassenbergstraat het Titus Dykstra syn nearing. En ok nòch in deselde Gysbert Japiksstraat ferkoop Sippe Hogeboom syn groënten en fruit. Op’e hoeke fan de Wassenberg straat met de Ubbo Emmius drieft family De Jong syn handel in krúdenierswaren. Later opent Slagerij Andela de winkel op’e hoeke fan de Waling Dykstra met de Winsemiussstraat. En dan kan ik mij ferder nòch de winkels fan Regeling en Earpeltsje Holkema heinnere.
Tweede Weareldoarlòch
Eigenlek onfoarstelber hoe’t al dy kleine wrotters en wrammers hun bestaan dêr hadden in dy fòlksbuurt fan Sneek. En dan breekt de Tweede Weareldoarlòch út. Un ramp, mar in ekonomys opsicht nyt foar de handel fan myn ouwelui. Júst deur de oarlòch krije myn fader en moeke de loop in de winkel. Ommers alle spullen gaan tidens de oarlòchsjaren op’e bon en de prizen binne overal gelyk, met andere woarden ut maakt nyt út wêr’t je winkele. Su bouwe myn fader en moeke un eigen klantekring op. Naast de lui dy’t in de winkel komme gaat myn fader der op út om klanten te winnen. Un eenfoudech systeem, met boadskappeboekjes. In de boekjes wurde de badskappen opskreven dy’t noadech binne, oans fader haalt de boekjes op en brengt ut besteld. Faak gebeurde dat op frijdachs. Der waren genoech minsen dy’t ut prestearden om oans fader fier kear fytse te laten. Ut boekje met bestellingen ophale, dêrna brenge en dan doadgemoedereard frage Van der Veer ik hew nòch un pak beskúten fergeten… Met andere woarden kanne je dat ok nòch even nabesòrge. En dan hew ik ut over un fytstòchtje naar de Lege Gean. Foar één su’n boeresoan, dy’t later de polityk in ging hewwe se hier in Sneek in staanbeeld oprichten. Jim fine ut tòch nyt erg dat ik hier fanavend beken dat ik wel us stikum teugen dy sokkel anpist hew nou? Se smoarden bij oans thús nyt in ut geld, mar we waren wel stinkend ryk fon ik. Hier praat ik úteraard foar mij self, as nakommerke dy’t ut ongetwifeld al rúmer had het as syn broer en twee susters. Ik fertolk dy rykdom in ut folgende fers:
Weelde
End jaren fyftech
Op sundachs
Un sachtkookt eike
En as’t lije kon
Ok nòch un plakje
Unox-boaterhamwurst
Mar je moesten ut
Nyt in je hoofd hale
Om ut ‘ sumar ’ op te eten
Bistou besopen
Op broad òf anders
Moai lêge late
We woane hier nyt
An’e Liwwarderwech!
Kyk in su’n ogenskynlek anekdoatys fers gaat foar mij en de goeie ferstaannder un hele weareld skúl. Oans fader ferkocht inderdaad hele lekkere boaterhamwurst. Mar dy kregen wij deur de weeks noait op tafel. En myn fader kon as gyn ander de plakjes kees heel dun snije. Je sagen der súver dwars deurheen. Nee, dat was nyt dy suterege kees dy’t je bij Van der Veer kochten, su as un omhoochfallen histoarikus út de Noarderhoek oait bewearde, mar dat was de rykdom fan un fòlksbuurt. Hoe dunne de plakjes, hoe mear der in un oans ging! Manman wat un arogaansy om su oans fader en moeke te kyk en te kak setten in un kollum in de LC. Ik hew dy fent der noait wear om leie mocht, gelukkech woant y nyt mear in Sneek. Hoger as de pòt skite past nyt bij un Noorderhoeker.
Ik hew tal fan moaie herinneringen an de tiid dat wij in de Noarderhoek woanden, úteraard hier en dêr deur de tiid kleurt skrief ik der over:
Griffermearde mantsjes
Su nou en dan
Sien ik um
Wear staan
In syn
Kekykleurege blaubaaitsje
Achter de graniten toanbank
Dêr’t y altyd
Un paar grammen tefeul ouwooch
En alle maandachmòrrens
Eiden hij en broeder W.K. Adema
Nòch één kear de preek
Fan dy handsjewrievende dominee Van Loo over
Sittend achter de Verkade Koekjeblikken
Lústerde ik gespannen
Begreep der gyn mallemoer fan
Sukke gewoane griffermearde mantsjes
Dy’t folgens mij
Beter in de Skriften thús waren
As alle Sneker swartrokken bij mekaar
Later loofde ik ut allemaal wel
En bin fleurech
Deur de dreksloat gaan
An de ene kant hadden dy kleine krúdeniers alle tiid fan de weareld, su as ik in ut fers beskrief op nmaandachmòrren, an de andere kant was ut hard bealegen. Oans winkel ging mòrrensfroech om 7 uur al open, nyt sonder reden. Want dan kwamen de mannen fan masinefabryk Hubert om shag en op rokerij sat un aardege marzje. At myn fader sich wel us ferslapen had, dan was de weareld te klein, je súden ut nyt sêge fan un man dy’t anders de rust selfe was. Tussen de middach, at ut werkfòlk nòch gewoan naar hús ging foar de warme prak, bleef oans winkel ok gewoan open. Ok dy eventuele klandisy konnen we nyt misse. Onder eten hoefden je bij oans thús noait met lange ferhalen te komme: moai sitte, bidde, ete, stukje fan de bibelse skeurkalender ( Kruimkes van’s Heeren tafel ) en danke. Avens dweilde oans fader de winkel en fulde hij de gruttersbakken bij. Hij pufte en stinde as un sloatgraver. Ik mocht um dan altyd as klein jonkje op’e foto sette met un pak Brinta. De opfoeding kwam su as in un soad gesinnen op rekening fan oans moeke. Oans moeke dy’t eigenlek helemaal nyt su goëd rekene kopen, mar dat op drukke saterdachmiddagen tòch moest. At ut har dan écht te moeilek was sei se altyd ‘ man doe jij het even ’. Man, noait Ben òf Dictus, nee MAN.
En miskyn had oans moeke wel gelyk dat su Man sei, want oans fader was un kearel út één stuk, dy’t altyd recht deur see was. Hij had un hekel an spul, was eigenlek feul mear un denker en lezer as un krúdenier. Achter de stellages dêr’t ut goed útstald ston had hij syn boeken en at der gyn klanten waren sat hij dêr met de neus in. Soms liet y de klanten gewoan wachte. Ik fon dat boekeplakje in de winkel ok un moai oard, want dêr hoorden je de moaiste ferhalen. Ok fan dy frou út de Waling Dykstrastraat dy’t sumar 25 gulden fan oans fader kreech omdat se un kreas jurkje bij de C. & A hangen sien had. Su durfde har eigen man nyt om geld te fragen mar liet ut gewoan in ut groate boek dan myn fader opskrieve. An ut end fan de maand sú ut dan met de boadskappen ferrekend wurde. At de rekening te hooch opliep dan kraste oans fader eigenhandech in de bestelboekjes: Dit hewwe su nyt noadech en dat hoeftt ok nyt! Hoefeul lui der nòch un rekening open staan hadden toen oans fader en moek met de winkel ophielde. Ik weet ut nyt, at der onder jim aansens minsen met wroeging binne, gyn probleem myn broer Geert het de earste rechten, ferreken mar even met hem. Oans fader had der un bloëdhekel an at hij in opdracht fan oans moeke bij de wanbetalers op’e stoep ston om syn eigen geld te innen. Ik fon dat altyd wel spannend, myn fader ok, hij had dan altyd un wat roaiere kòp!
Gaan mar naar Poiesz op ut Groatsaan!
Tòch durfde oans fader wel foar sichself op te kommen. In ferbaan met de winkelslútingswet was ut ferboaden om na seuven uur avens te ferkopen. At der dan minsen an de deur kwamen sei oans fader altyd ‘ wat is der an?’ ‘ Boadskappen fergeten ( faak un poan súker òf wat gasmunten ). Nou dan gaan je tòch naar dy súpermerk fan Poiesz an ut Groatsaan.’ ‘ Ja mar Van der Veer dy is dicht!’ ‘ Nou en ik ok.’ En dan klapte hij ut kleine foardeurrútsje dicht.
Kyndes dy’t te lang stonnen te koekeloeren foar ut Luilekkerlaan dat oans winkel tòch wel was en nyt út de raad kwamen wat foar snoepgoed foar un stúver òf dubbeltsje se útsoeke mochten duwde hij su wat in de hannen: kiek dit is wel lekker. De kyndes betaalden en ferlieten ferbouwereard de winkel.
Eigensinnechhyd hew ik nyt fan freemd. Toen de Saromoa-opklòppudding in de handel fan, fon oans fader dat eigenlek mar niks. Hij hield feul mear fan echte eigen maakte kookte pudding. At der dan ok nòch us un frou út de Eeltsje Halbertsmastraat om un pakje Caramel Opklop Pudding fan Saromo froech was fader absolút. ‘ Caramel? Harrebarre , dat ferkoop ik nyt, ut is gyn eten!
As kleine selfstandege was myn fader nyt ansloaten bij un inkoopkombinasy. De measte goederen kocht hij bij de firma Joh. Tromp toen nòch festegd an ut Oasterdyk, later kreech hij de krúdenierswaren ok fan de firma S. Been út de Woudstraat en de kees kwam o./a. fan A.R. Reitsma. Ik kon ik regelmatech un loopke naar Johannes Boukes Posma in de Wide Noaderhorne doen, foar grutterwaren. Dat fon ik un moaie winkel , dêr’t ut su lekker rook!
In jannewary 1976 gaat de winkel foargoëd in’t slòt en wurdt ut pand in 1977 ferkocht an kapper Rob van der Werf. Myn ouwelui ferhúsden naar de Gossepalen. Op 12 desember 1988 wurdt myn fader tegare met nòch dry andrre middenstanners huldegd foar 40 jaar aktyf wezen in ut Sneker sakeleven. Su krije un earepenning fan de stad Sneek.
Op 19 desember 1990 ferruilt oans fader ut tideleke foar ut evege leven en overlijdt na un sykbêd fan un half jaar. Myn moeke ferhúst dêrna naar Drachten en ferlaat dit ondermaanse na un hartanfal op 28 desember 1991. Ik bin gyn kyn mear, mar blief myn levenlang dat jonkje fan de krúdenier út de Noarderhoek!
Un bomfolle Súderkerk tidens de tema-avend over de Sneker krúdeniers. ( foto: Menno van der Schuit ) |
| |
|
|
|
|
 |
|
|
|
|
